Enkuadramentu Teorika

Kapitulu II, Enkuadramentu Teorika kona ba peskiza Impaktu Teknolojia Informasaun no Komunikasaun Prestasaun Akademika Estudantes Univercitarios

KAPITULU II
ENKUADRAMENTU TEORIA

1.1.Fundu
Influensa Utilidade Teknolojia Informasaun Ba Prestasaun Akademiku Estudantes, hanesan fatores nebe inportante tebes iha era globalizasaun ida ne’e, tamba karik utiliza meios nebe maka teknolojia agora dadaun iha, bele halo atividade hotu lao ho efetivu, efisiensia no bele hetan informasaun ho flexibilidade. Dala barak ema ou estudante sira la aproveita didiak meius hirak ne’e atu bele buka referensia ba estudu, maibe sira husik liu deit tempu ho meius hirak ne’e lao le’et deit. Dala ruma uza duni maibe ida nebe maka ladun fo vantajen ba sira nia estudu, maibe halai liu ba parte divertimentu ho kolega seluk hanesan utiliza deit facebook ba chatting ho kolega, parente, nomos ema seluk. Utilizasaun meius hirak ne’e la tuir dalan no ho lolos maka dala ruma bele lori inpaktu negativu ba estudante sira, maibe karik uja duni meius hirak ne’e ho diak no tuir dalan ba nescesidade akademiku nian maka sei fo inpaktu positivu ba prestasaun akademiku husi estudante ida-idak. Tuir mai ita sei ba hatene klean liu tan kona ba Utilidade TI ba Prestasaun Akademiku Estudante.

1.2.   Teknologia Informasaun
1.2.1.      Definisaun TI
Teknolojia Informasaun (TI), ou iha lian Ingles konese ou bolu ho naran Information Technology (IT), lia fuan jeral ba TI maka sasan hotu teknolojia nebe utiliza ba ajuda ita  atu kria, modifika, guarda, komunika, no habelar informasaun. TI konbina ho komputasaun ho velosidade nebe a’as no komunikasaun nebe kompostu husi testu, lian, no video. Exemplu TI laos komputador privadu deit, maibe mos telefone, TV, ekipamentus familia no device seluk hanesan telemovel.
Kompriensaun TI tuir peritus:
1.      Tuir Haaq no Keen
Kolesaun feramentas nebe ajuda hodi halao servisu nebe hato’o informasaun no halao servisu nebe relasaun ho processu informasaun.
2.      Tuir Martin
TI laos deit limita ba teknolojia komputadores (hardware no software) nebe utiliza atu processa no rai informasaun, maibe mos kobre mos teknolojia komunikasaun ba tranfere informasaun.
3.      Tuir Mc Keown
Iha tinan 2001 Mc Keown define Teknolojia Informasaun ne’e refere ba formas hotu teknolojia nebe utiliza ba halo servisu, rai, modifika, no utiliza ba informasaun iha forma hotu hotu.
4.      Tuir Williams no Sawyer
Iha tinan 2003 Williams no Sawyer define katak Teknolojia Informasaun maka teknolojia nebe konbina ho komputasaun (komputador) nomos ho lina komunikasaun ho velocidade nebe a’as nomos bele lori dadus testu, lian no video. William no Sawyer fo kompriensaun kona ba TI maka kombinasaun husi komputador nebe iha ligasaun ho lina komunikasaun no transmisaun ba dadus nebe a’as, tantu ho forma textu, audio no video.


5.      Tuir Kenneth C. Loudon
Iha tinan 2004 Kenneth C. Loudon define katak TI maka feramentas nebe utiliza husi jestor atu atende mudansa nebe akontese. Iha kasu ne’e mudansa nebe mensiona maka mudansa informasaun nebe processa ona antes ne’e no rai iha komputador laran.

1.2.2.      Komponentes TI
Komponentes TI, maka komponentes nebe bele servisu hamutuk hodi nune’e bele alkansa objetivu, Teknolojia Informasaun hanesan: komponentes fisikus (hardware), Programa (software) no ema (Brainware)
a.      Komponente fisiku (Hardware)
Konpriensaun Hardware ou komponentes fisikus maka komponentes nebe kompoen ba komputador ida nebe bele hare no bele kaer fisikamente. Exemplu, CPU, Monitor ou ekran, mouse, keyboard, inpressora, projector no seluk seluk tan. Fisikamente komputador kompostu husi komponentes nebe presisa iha sistema ida nia laran. Sistema maka komponentes nebe iha ligasaun atu servisu hamutuk hodi forma unidade ida. Karik komponente ida la funsiona ho diak bele prejudika la funsiona ba processu tomak nebe iha komputador ho diak. Komponentes fisikus komputer kategoria baseadu ba funsaun maka hanesan tuir mai ne’e:
                                                     i.            Unidade entrada (Input Device)
Unidade ne’e funsiona hanesan instrumentu ida nebe bele hatama dadus husi liur ba memoria ou CPU atu processa atu nune’e bele sai informasaun nebe bele utiliza ou infomasaun nebe presisa. Input devices ou unidade entrada en jeral maka hanesan keyboard, mouse, scanner, microfone, kamera no seluk tan.
                                                   ii.            Unidade Processu (Proces Device)
Unidade processamnetu maka instrumnetus ou device hotu nebe utiliza hodi halo processu ba dadus nebe maka simu husi unidade processamentu. Unidade precessamentu maka hanesan: Power suplay, Motherboard, CPU ou processor, Memori no seluk tan.
                                                 iii.            Unidade Saida (Output Device)
Unidade saida ou output device maka instrumentu fisiku nebe hato’o rezultadu nebe unidade processamentu halao ona. Komponentes unidade saida maka hanesan : Ekran ou monitor, kluna, inpressora, no seluk tan.
                                                 iv.            Unidade Armazenamentu  (Backing Storage)
Unidade armazenamentu maka unidade ida nebe utiliza hodi rai dadus nebe maka processa ona, no ikus mai hodi bele sai informasaun nebe maka utilizador sira presisa. Komponente ne’e kompostu husi Memoria internal no external.
                                                   v.            Perifiriku (Periheral)
Unidade ne’e hanesan unidade adicional ida nebe utiliza karik unidade internal ida husi komputador la funsiona. Exemplo Sound Card, Modem (Modulador no Demodulador).



b.      Programas (Software)
Software hanesan kolesaun husi instrusaun ida nebe ho regras spesifiku hodi bele organiza operasaun ba  hardware. Software kompostu husi grupo 4, maka hanesan tuir ma ne’e:
i.         Software inpressa (Firmware)
Software empressa ou firmware maka software nebe maka kuda ona iha komponentes fisiku ida nia laran antes atu instala sistema operativu ba laran. Exemplu firmware maka hanesan : Basic Input Output System (BIOS), RTAS, ARCS no EFI.
ii.      Sistema Operativu (Operating System)
Sistema operativu maka software nebe utiliza ba jestaun rekursu hotu durante processu lao. Funsaun sistema operativu maka halo alokasaun memori, halo servisu nomos halo horariu servisu komputador. Exemplu : Disk Operation System (DOS), UNIX, Microsoft Windows, Linux, MAC, Android no seluk tan.
iii.    Linguajen Programasaun (Programming Language)
Utiliza hanesan instrumnetu atu desenvolve programa aplikasaun ruma nebe bele atende fali servisu espesifiku ruma. Exemplu linguajen programasaun maka hanesan : Microsoft Foxpro, Microsoft Visual Basic, Delphi, PHP, Java no seluk seluk tan.
iv.     Aplikasaun (Application)
Aplikasaun maka programa ou software nebe prontu atu bele utiliza atu halao instrusaun husi utilizador, aplikasaun refere ho objetivu bele hetan rezultadu nebe lolos no momos baseia ba objetivu kriasaun aplikasaun ne’e. Aplikasaun iha ninia signifikadu nebe bele resolve no utiliza husi tekniku sira atu processa dadus, aplikasaun normalmente indika ba komputasaun nebe ita espera tantu processamentu ba dadus. Programas aplikasaun fahe ba parte balun maka hanesan tuir mai ne’e:
ü  Software processa textu, exemplu : processamentu textu, Microsoft word, Star word, wordstar, adobe perfect no seluk tan.
ü  Software processa numeru, exemplu : Folla Calculu, Micrososft Excel, Lotus, SPSS no seluk seluk tan.
ü  Software apresentasaun, exemplu : power point no seluk tan.
ü  Software processa desenho ou imagen, exemplu : Adobe Ilustrator, Gimp, Inscape, Photoshop, Corel Draw, no seluk seluk tan.
ü  Software processa video, exemplu : Pitivi, Move Maker, Adobe Priemer, Filmora, Pinacle, Ulead Video, no seluk seluk tan.
ü  Software Acesssu Internet, exemplu : Mozilla Firefox, Internet Explorer, Baidu, Google Chrome, Opera no selu seluk tan.
c.       Utilizador Komputador (Brainware)
Utilizador maka ema nebe inklui ou partisipa iha sistema komputador hodi halao ou bele funsiona instrumentu ne’e. Klasifikasaun utilizador tuir nia nivel uzu komputador ou funsiona komputador maka hanesan tuir mai ne’e:
i.           Analizador
Analizador maka ema nebe halo anlise kona ba oinsa maka sistema informasaun ida bele funsiona ho diak iha sistema informatika nia laran.
ii.         Desenador
Desenador maka ema nebe simu rezultadu husi analizador hodi introduz ba diagrama ruma, hodi nune;e bele esplika klean liu tan kona ba programa.
iii.       Programador,
Programador maka ema nebe utiliza komputador hodi kria fila fali programa aplikasaun ruma. Programador simu desenu husi desenador hodi introduz ou halo ona programa ruma, basea ba desenu husi desenador.
iv.       Tekniku
Tekniku maka ema nebe halo manutensaun ba komputador karik komputador hetan avaria.
v.         Operador
Operador maka ema nebe maka utiliza no halo operasaun ba komputador hodi nune’e bele halao servisu ruma tuir programa aplikasaun ida-idak nia funsaun, atu nune’e bele alkanza objetivu servisu ruma ho diak.
vi.       Adminstrador base de dadus
Adminitrador base de dadus maka ema nebe halo jestaun ba dadus iha base de dadus ruma  nia laran, hodi nune’e bele serve dadus no informasaun ho lolos, efisiente no efetivu.

1.2.3.      Vantajen no Desvantajen TI
Progresu nebe atinji husi ema ba area utiliza TI , ita tenke agradece tamba, ho presenca TI, halo ita bele halao atividade ruma ho efisiensia, efetivu, no flexibilidade tebes. TI ajuda tebes ita ema liliu ba ema akademiku sira hodi bele buka referensia ruma ho lalais no flexible, maibe laos katak progressu tomak nebe iha lori deit pontu positivu maibe mos negativu. Tuir mai aspetus positivus no negativus ba utilizasaun TI iha area edukasaun, ekonomia, social no politiku.
a.       Area Edukasaun
Vantajen:
1.      Informasaun nebe presisa sei hetan ho lais no facil ba acessu kona ba interese edukasaun nian.
2.      Inovasaun iha processu aprendisajen desenvolvidu liu tan ho presenca inovasaun e-learning nebe fasilita diak liu tan processu edukasaun.
3.      Progressu TI mos sei permite desenvolvimentu klasse virtual ou klasse nebe baseadu teleconference ou video conference nebe la obrigatorio edukador no edukadu tenke iha sala de aula ida nia laran.
4.      Sistema administrativu ba instituisasun edukativu ida sei facil no diak tamba implementa TI.
Desvantajens:
1.      Progressu TI mos sei hafasil liu kuandu mosu kontra direitu de autor tamba kuandu masi facil acessu dadus sei prejudika ema atu halo plagiatis.
2.      Mesmu sistema administrasaun iha instituisaun edukativu ida fahe nia sistema laiha kuak, maibe karik iha kuat ruma maka sei mosu problema bo’ot.
3.      Efeito negativu ida maka halo ema hanoin badak no ladun estuda ho klean liu tan kuandu iha trabalhu ruma husi professores ou dosente, tamba garantia hela COPAS iha internet.

b.      Area Ekonomia
Vantajens :
1.      Kuandu utiliza livre liu tan TI sei loke ou kria liu tan kampu servisu.
2.      Negociu nebe baseadu TI ou nebe normalmente bolu e-commerce bele fasilita transaksaun iha kompanha nomos negosiu individu.
3.      Ho fasilidade monta iklan ou publicidade iha internet ou iha site espesifiku sei simplifika atividade promosaun no marketing ba produtu ruma.
Desvantajen :
1.      Ho facil halo transaksaun iha internet sei kausa mos transaksaun nebe bandu hanesan sasan nebe bandu ou narkotika.
2.      Buat nebe maka akontese bo’ot maka hanesan hack konta bankaria organizasaun ida nebe bele prejudika lakon osan barak.

c.       Area Social
Vantajens :
1.      Progressu TI nebe lalais bele simplifika informasaun no komunikasaun entre fatin ida no fatin seluk.
Desvantajens:
1.      Ho informasaun no komunikasaun nebe lais sei hodi mudah modelu komunikasaun face to fece sai ba laos face to face. Buat ne’e halo komunikasaun sai folin laek.
2.      Ema nebe nafatin assosiadu ho komputador sei sai ema nebe individualis.
3.      Ho lalais desevolvimentu TI, mesmu iha internet no media seluk bele kria oportunidade ba pornografia, pornoaksaun nomos violencia ho facil.
4.      Progressu TI mos sei agrava desigualdade social nebe akontese entre ema riku no kiak.
5.      Acensaun cyber crime nebe nafatin imajina ba aktu cracker, manipulasaun dadus no hanesan cyber crime seluk.
d.      Area Guvernasaun
Vantajens :
1.      TI nebe desenvolve iha governasaun ou bele dehan e-government halo cidadaun ho facil liu tan iha acessu ba sabedoria guvernu, nune’e programa nebe kuda ou planea husi guvernu bele lao ho diak liu tan.
2.      E-government mos bele suporta processamentu estadu ho efisiensi no bele aumenta komunikasaun entre guvernu ho setores privadu no industria.
3.      Povu bele fo nia hanoin kona ba sabedoria nebe halo husi guvernu, nune’e bele hadia desenpenu guvernu.
Desvantajens :
1.      Kuantu mais cidadaun acesessu ba site governu maka sei loke oportunidade bele akontese cyber crime nebe bele halo a’at sistema TI ba e-government.

1.3.   Internet
1.3.1.      Definisaun Internet
            Definisaun internet (interconnection networking) rasik maka rede komunikasaun global nebe aberta no liga millaun ou billaun rede komputador nebe ho tipu variadade, ho utilizasaun tipu komunikasaun hanesan telefone, satelite no selu seluk tan. Primeira vez internet hanesan rede komputador nebe kria husi departementu defesa Estadus Unidos da America iha tinan 1969 liu husi projetu ida nebe hanaran ARPANET.
            Misaun inisiu husi projetu ne’e primeira vez utiliza deit ba nescecidade militar deit, maibe lao kleur kleur aumenta no bele utiliza mos husi ema hotu hotu. Ho mosu internet lori ona mudancas signifikantes iha aspetu hotu moris ema nian. Alende ne’e internet mos hamoris mundu foun nebe iha karakteristikus a’at iha mundo real.

1.3.2.      Fasilidades Internet
            Internet nebe bolu universe informasaun hato’o fasilidade barak nebe bele aproveita husi utilizador internet maka hanesan tuir mai ne’e:
a.       WWW
World Wide Web nebe baibain ita bolu badak WWW hanesan sistema nebe kompoen ba internet no halao nia servisu search nomos fo informasaun lalais no bele utiliza teknolojia hypertextu. Atu halo hypertextu, kria linguajens programasaun nebe bolu Hyper Text Markup Language (HTML). HTML funsiona hanesan WWW ou ficheiro iha dokumentu ida nebe bai-bain ho extensaun *.htm ou *.html. Atu manda ficheiro refere, presisa kompetensia husi protokolu transmisaun ba dadus nebe espesifiku hanesan Hyper Text Transfer Protocol (HTTP). Alende ne’e atu deskobre relasaun entre hypertext presisa Uniform Resource Locator (URL). Exemplo servisu nebe utiliza WWW maka hanesan site Wikis. Termu wikis aplika ba software kolaborativu nebe nia pajina web ou site bele hakerek husi utilizador barak. Kada pajina wikis hanesan dokumentu hypertextu nebe bele halo ligasaun ho pajina seluk iha wikis nia laran ou ho rekursu seluk nebe iha internet laran.
b.      Email
Email hanesan karta ou mensajen eletronika nebe, transmite no simu entre utilizadores komputador. Email permite ema ida idak bele transmite mensajen ba ema seluk ho tempu nebe lais, mesmu ho sura segundus. Agora ne’e evolusaun email importante tebes, email laos deit kontein textu deit maibe ita bele mos anexu file multimedia hanesan imajens, foto, video nomos animasi. Exemplu aplikasaun nebe maka uza servisu ne’e maka hanesan gmail, yahooMail, rocketmail no seluk seluk tan.
c.       Mailing List
Mailing List ou nebe bai-bain ema bolu ho milis hanesan grupu diskusaun ida nebe iha internet. Atu sai membrus milis, ita manda uluk lai email ba subsription address no hein aceitasaun husi moderador milis ne’e. Bai-bain, membrus husi milis bele troka informasaun ba malu, hanesan ideia no seluk seluk tan. Exemplu Mailing List maka hanesan Group Yahoo ho enderesu groups.yahoo.com. Group Google ho enderecu groups.google.com.
d.      Chatting
Chatting hanesan komunikasaun entre utilizadores komputadores rua ou liu ho maneira realtime husi utilizasaun rede komputador. Ba utilizador komputador nebe kompleta device seluk hanesan webcame sira bele chatting ho hare utilizador seluk nia oin liu husi chatting. Iha aplikasaun barak tebes nebe bele utiliza atu halo atividades chatting, hanesan popular tebes maka IRC, Yahoo Messenger, AIM, Jabber no sei iha barak tan. Aplikasaun atu halao atividades chatting bele temi IM ou Instan Messenger. IM hanesan aplikasaun processa mensajen lais nebe fasilita atividades komunikasaun entre ema rua ho maneira realtime. Atividades chatting mas amado ikus ikus ne’e makas no modernu tebes ho telephone movel. Karik uluk mobile utiliza deit ba manda mensajen badak (SMS) no kontaktu ho lian. Agora telefone movel utiliza ba nescecidade oin-oin, nune’e utilidade atu hanesan deit komputador. Iha telemovel matenek ou smartphone ita bele halo atividades chatting, no aplikasaun chatting nebe popular tebes maka Blackbeery Messenger (BBM), WhatsAppImo no Line. Tuir lolos sei iha aplikasaun chatting barak tan nebe bele utiliza ba smartphone ho oferta nebe excelente no ho fitur nebe oin-oin.
e.       FTP
FTP (File Transfer Protocol) maka protokolu ida nebe funsiona ba troka ficheiro iha rede komputador ida nebe suporta protokolu TCP/IP. Buat basiku rua ba FTP maka FTP Server no FTP Client. FTP mos bele dehan protokolu Internet nebe lao iha kamada aplikasaun nebe hanesan padraun ba transfere ficheiros (file) komputador entre motores iha framework ida. FTP hanesan protokolu Internet ida nebe desenvolve ikus, no sei utiliza to’o agora ne’e ba download no upload ficheiros entre komputadores FTP Client no FTP Server. Client FTP ida hanesan aplikasaun nebe bele hasai instrusaun FTP ba Server FTP ida, enkuantu Server FTP maka Windows Service ida ou daemon nebe lao iha komputador ida nia leten nebe responde ba instrusaun Client FTP ida. Instrusaun FTP bele utiliza ba mudanca direktori, mudah modus transferensia entre biner no ASCII, download ficheiro komputador ba Server FTP, nomos download ficheiro husi Server FTP.
Funsaun FTP nebe principal maka halao transaksaun ficheiro ou file entre komputador nebe liga ba rede, inklui internet. Iha lian teknis, FTP konese hanesan protokolu rede nebe bele transfere file entre komputador nebe liga ba TCP/IP baseadu rede. Fungsi FTP Server maka halao software nebe utiliza ba troka file (File Exchange), nebe sempre prontu fo servicu FTP wainhira hetan pedidu (request) husi FTP Client. FTP Client maka komputador nebe husu koneksaun ba FTP Server  ba objetivu troka file (Upload no Download File).  Exemplo aplikasun nebe uza fasilidade ne’e maka hanesan Dropbox, Google drive no seluk tan.

1.3.3.      Navegador (Browser)
Navegador ou web browser maka software ida nebe utiliza ba buka informasaun ou acessu ba site nebe iha internet. Software ne’e sei facil liu ba utilizador iha acessu dadus ou buka referensia nebe presisa. Iha software web browser barak nebe agora utiliza maka hanesan Mozilla Firefox, Google Chrome, Opera, Safari, Internet Explorer no seluk tan. Kada navegador ou web browser nebe utiliza iha ninia vantajens no desvantajens, maske navegador ou web browser balun hanesan Mozilla no Chrome barak utiliza tamba dehan katak lais liu wainhira acessu dadus. Maibe dala ruma navegador ou web browser mesmu dala ruma ema define katak hanesan motores de peskiza ou search engine hanesan Google maibe lolos navegador ou web browser lahanesan ho motores de peskiza ou search engine iha nebe web browser ne’e rasik enkuantu search engine baibain hanesan parte ida husi web browser. Funsaun husi navegador ou web browser maka hanesan atu loke pajina website, define seguranca website ida, suporta husu dadus, kolesaun dadus no maksimiza interface no ikus liu suporta utilizasaun motores de peskiza ou serach engine.

1.3.4.      Motores de Peskiza (Search Engine)
Konpriensaun motores de peskiza ou search engine maka programa komputador nebe desenha ba ajuda, fasilita, asselera ema ruma atu hetan informasaun ou dadus nebe konviniente. Motores peskiza (search engine) hanesan hatudu dalan ba buka buat ruma nebe presisa. Motor peskiza sei funsiona depois iha kriteria base de dadus nebe halo antes ne’e  no sei hamosu resultadu tuir ho kriteria motor peskiza. Maneira servicu motor peskiza maka ho hatama lia fuan chave ba kluna peskiza tuir mai motor peskiza sei servisu hodi buka iha base de dadus no ikus mai bele hamosu resultadu nebe lolos baseia ba lia fuan chave nebe iha base de dadus laran. Karik iha base de dadus lahanesan ho lia fuan chave maka rezultadu sei la hamosu.
Em jeral ema dehan katak motor peskiza uza deit ba internet, maibe motor peskiza (search engine) mos uza ba mundu komputador seluk inklui software, sistema operativu, no seluk seluk tan. Hanesan exemplu: ita hakarak buka ficheiro ida nebe rai iha disku komputador, maka dalan nebe lais maka loke search iha sistema operativu nebe utiliza hodi hatama lia fuan chave nebe maka ita buka. Exemplu, wainhira ita loke programa Photoshop tuir mai ita hakarak hatene funsaun tootilidade feramentas, maka ho ajuda motor peskiza Photoshop (help), parese ita nia hakarak bele responde. Iha site motor peskiza bele hasoru iha internet, tuir mai motor peskiza nebe konecidu maka hensan tuir mai:
Google ( http://www.google.com/ )
Yahoo ( http://www.yahoo.com/ )
Bing (dulu MSN) ( http://www.bing.com/ )
Live ( http://www.live.com )
Altavista ( http://www.altavista.com )
AOL ( http://www.aol.com )
Altheweb ( http://www.althweb.com )
Baidu ( http://www.baidu.com )
Looksmart ( http://www.looksmart.com )
Ask ( http://www.ask.com )
Open Directory (http://www.dmoz.com/ )

1.3.5.      Device ou Ekipamentus TI
Ekipamentu sira nebe maka bai-bain utiliza ba acessu informsaun maka hanesan tuir mai ne’e:
A.       Komputador Dekstop
Komputador desktop maka instrumentu nebe hanesan hardware no software nebe bele utiliza ba ajuda precessa dadus sai ba informsaun no rai iha fatin armazenamentu atu bele hamosu fila fali iha momentu ruma. Informsaun nebe rezulta husi komputador maka hanesan letra, imagen, lian, video, no animasi. Komputador Dekstop maka komputador nebe rai iha fatin fixu ruma no labele lori ba mai.


B.        Notebook
Notebook maka instrumentu nebe funsiona hanesan ho komputador maibe ninia forma praktis, bele dobra no lori ba mai tamba utilizasaun ajuda husi bateria chas nune’e bele utiliza la ho koneksaun eletricidade. Notebook ou laptop mai ho forma variedade. Ekipamentu ne’e iha nia funsaun hanesan mos komputador desktop, maibe tamba deit produsaun halo praktis liu nune’e ho fasil atu lori ba nebe deit.
C.        Netbook
Netbook maka komputador nebe hanesan ho Notebook maibe nia medida ki’ik liu fali notebook ou laptop (tamanho fisiku) iha mos fitur balun nebe halakon hodi nun’e bele halo medida sai ki’ik, nomos nia folin mos ki’ik alende Netbook ida.
D.       Tablet
Tablet PC maka laptop ou komputador portable modelu hanesan livru. Iha touch screen ou teknolojia tablet digital nebe permite utilizador komputador bele uza stylus ou lapis digital alende keyboard ou mouse komputador.
E.        Telephone / Handphone
Handphone ou baibain bolu telemovel ou telefone mak instrumentu telekomunikasuan eletronika ida nebe iha kapacidade hanesan telemovel konvencional permanente, maibe bele lori ba mai (portabel, mobile) no la presisa liga ba telefone uza kabu (nirkabel; wireless). Alende Uza ba halao komunikasaun, telemovel agora mos bele utiliza ba acessu informsaun, hanesan facebook, whatsApp no seluk tan, inportante telemovel refere uza sistema android.


1.4. Prestasaun Estudantes iha Akademiku
1.4.1.      Definisiaun Prestasaun Estudantes  iha Akademiku
A.       Prestasaun
Muray iha Beck (1990 : 290) define katak prestasaun mak “To overcome obstacle, to exercise power, to strive to do something difficult as well and as quickly as possible” “Nescecidade nebe limita desafius, treina forca, esforsu halo buat nebe deficil ho diak no lais”.
Prestasaun maka rezultadu nebe alkanca husi ema ruma hodi halao atividade ruma. Tuir Bloom iha Arikunto (1990:110) katak rezultadu estuda fahe ba aspetu tolu, hanesan kognitivu, afektivu no psikomotoriku. Prestasaun hanesan rezultadu konkretu nebe bele alkanza iha momentu ou periodu ruma.
Prestasaun mak rezultadu husi atividade ruma nebe halao ona husi individu ou grupu. Prestasaun nunka rezulta kuandu la ho esforsu mesmu ho konecimentu nomos ho kompetensia (Qohar, 2000).
Prestasaun hateten rezultadu nebe alkaza ona, halao, no seluk taa, ho rezultadu nebe favorese ita nia laran no hetan ho dalan nebe servisu maka’as. (Nasrun, 2000).
B.        Estudantes
Definisaun estudante tuir dicionariu Lian Indonesia (Kamisa, 1997), katak estudante hanesan individu nebe estuda iha ensinu superior. Montgomery iha Papalia ho nia kolega (2007) esplika katak ensinu superior bele hanesan instrumentu ou fatin atu ema individu bele desenvolve kapacidade intelektual, personalidade, especialmente iha pratika abilidade verbal no kuantitativu, hanoin kritiku no reasaun moral (moral reasoning).
Estudante hanesan kategoria ida husi cidadaun nebe iha atetudi ou hahalok rua hanesan ema foinsae no kandidatu intelektual, estudante tenke hanoin kritiku ba realidade social, enkuantu hanesan ema foinsae, estudante dala ruma la sukat risku nebe sei afeta nia an (Djojodibroto, 2004). Estudante iha progressu laran hanesan moris ikus ona ba vida foinsae nebe entre tinan 18-21 (Monks dkk, 2001). Tuir Papalia, ho nia kolega (2007), idade ne’e iha etapa joven ou adolescente ba foinsae ou young adulthood. Iha idade ne’e, desenvolvimentu individu ho sinal buka identidade rasik, iha efeito husi komunidade, nomos bele komesa halo dezisaun ba hili servisu ou kareira.
Tuir Ganda (2004), estudante hanesan individu nebe estuda no persege ciensia nebe nia tuir ho diak, iha nebe halao nia estudu influenza tebes husi kapacidade estudante ne’e rasik, tamba iha realidade entre estudantes nebe servisu ona ou preokupasaun husi atividade organizasaun estudantil.
Karakteristikas Eestudantes:
Estudante hanesan membru populasaun ida nebe iha karakteristika determinadu, (Kartono,1985):
1.         Iha kapacidade no oportunidade atu estuda iha univercidade, atu nune’e bele klasifika hanesan ema intelijencia.
2.         Tamba kapacidade iha leten, espera katak bele sai lideranca nebe iha kapacidade atu lidera povu ou kapacidade atu lidera servisu.
3.         Ho esperanca katak bele sai rekursu nebe dinamis ba processu modernizasaun.
4.         Ho esperanca katak bele tama ba mundu servisu hanesan ema nebe iha kualidade no professional.
C.       Akademiku
Lia fuan akademku lolos mai husi lia fuan akademi. Akademi ne’e rasik signifika instituisaun ensinu superior hanesan univercidade, institutu ou ensinu superior.
Akademiku mak lia fuan nebe koalia kona ba karakteristika. Lia fuan karakteristika bai-bain koalia kona ba karakteristika cientifiku. Intensaun cientifiku dala ruma mos sei iha ligasaun ho ciensia nebe baseadu ba teoria nebe bele julga ona nia lialos ho objetivu. Tamba konpriensaun akademiku maka konpriensaun kona ba buat hotu nebe iha ligasaun ho ciensia. Nune’e maka konpriensaun akademiku maka kapacidade atu domina ciensia nebe julga ona nia lialos nune’e bele sukat nia valor prestsaun akademiku.
Baseia ba kompriensaun kada fraze hanesan prestasaun, estudante no akademiku, ita foti konklusaun ba prestasaun akademiku estudante maka prestasaun ou valores nebe maka estudante hetan durante halao nia processu estudu iha univercidade.


Lista Referensi :
Sutedjo, Budi. 2007. Pengantar Teknologi Informasi Internet Konsep dan Aplikasi. Yogyakarta : ANDI
Samsul kosasi (2012) Komponen input – proses – output komputer. From : http://12004-if-unsika.blogspot.com/2012/10/komponen-input-proses-output-komputer.html 11 September 2014.
Pio Arfianova (2014) Komponen Utama TI. From : http://arfianova.blogspot.com/2011/09/komponen-teknologi-informasi-komponen.html 11 September 2014.
Efisitek.com, (2009), Ilmu Pengetahuan Internet (Ipi) Untuk Pelajar, Mahasiswa Dan Umum, Bandung: CV.YRAMA WIDYA.
Sutarman, 2009, Pengantar Teknologi Informasi, PT Bumi Aksara, Jakarta.




Komentar